Utrecht

Opgave

Voor Vitens is het verschil tussen de in 2020 beschikbare duurzame vergunningscapaciteit en de benodigde vergunningscapaciteit in het GE2040 scenario 36,5 miljoen m³ per jaar.

In het zuidoostelijk deel van het leveringsgebied van Oasen, Alblasserwaard (ZH) en Vijfheerenlanden (Utrecht), is de drinkwatervraag in het GE2040 scenario 4,3 miljoen m³ per jaar groter dan nu. In combinatie met vermindering van operationele capaciteit bij toekomstige toepassing van membraanfiltratie is maximaal 7,6 miljoen m³ per jaar extra operationele capaciteit nodig. Waternet zoekt geen extra capaciteit in Utrecht.

Bouwstenen strategie

De provinciale Omgevingsvisie (vaststelling maart 2021) bekrachtigt dat de strategische grondwatervoorraad, in 2015 aangewezen in het programma Bodem, Water en Milieu, de invulling van de ASV is. Uit de strategische grondwatervoorraad is in het leveringsgebied van Vitens tenminste 60 miljoen m³ per jaar extra te winnen. Uit de strategische grondwatervoorraad in Vijfheerenlanden, onderdeel van het leveringsgebied van Oasen, is naar verwachting ruim 10 miljoen m³ per jaar extra te winnen.

Om te voldoen aan de stijgende drinkwatervraag ontwikkelen provincie en drinkwaterbedrijven nieuwe grondwaterwinningen en breiden ze bestaande grondwaterwinningen uit, maar ze kijken ook naar alternatieven als oppervlaktewater. Een nieuwe grondwaterwinning bij Schalkwijk en uitbreiding van de winning Eemdijk zien Vitens en provincie voor de korte termijn als de beste opties. Voor beide locaties is een zoekgebied drinkwaterwinning aangewezen. In het leveringsgebied van Oasen kijken provincie en drinkwaterbedrijf naar scenario’s voor ontwikkelen van de winning Panoven en/of het verplaatsen van de bestaande winning Vianen.

De strategische grondwatervoorraad heeft als doel om ook de groei van de drinkwatervraag op te kunnen vangen op de langere termijn en in extreme situaties. Nieuwe grondwaterwinningen voor drinkwater worden in principe in dit gebied gerealiseerd. Hierbij streeft de regio naar functiecombinaties, bijvoorbeeld met natuurontwikkeling. Ook aan drinkwaterbesparing wordt actief gewerkt met stakeholders.

Bescherming en combinatie andere opgaven

Om te borgen dat ook in de toekomst voldoende schoon grondwater voor drinkwater kan worden gewonnen, beschermt Utrecht de strategische grondwatervoorraad tegen functies en activiteiten die daar een bedreiging voor vormen. Gezien de grootte is er wel enige ruimte voor andere functies en activiteiten. Het beschermingsregime is daarom lichter dan rond bestaande drinkwaterwinningen. Provincie Utrecht en de drinkwaterbedrijven hanteren een adaptieve aanpak. Die omvat jaarlijkse monitoring van drinkwatervraag, vergunningscapaciteit en (ruimtelijke) ontwikkelingen, zo nodig gevolgd door maatregelen, en een vierjaarlijkse bredere evaluatie. Maatregelen kunnen bijvoorbeeld zijn aanscherpen beschermingsregime, aanpassen begrenzing strategische grondwatervoorraad en aanwijzen zoekgebied voor een nieuwe winning.

Voor bestaande winningen geldt dat in waterwingebieden en grondwaterbeschermingszones ondiepe bodemenergiesystemen, mijnbouwinrichtingen, en schuin boren onder de zone verboden zijn. In boringsvrije zones is ondiepe bodemenergie toegestaan boven de dieptegrens, mijnbouwinrichtingen en schuin boren (buiten het beschermingsgebied beginnen en door schuin te boren in het gebied te komen) zijn niet toegestaan. De provincie hanteert een instructieregel voor ruimtelijke plannen in waterwingebieden, grondwaterbeschermingsgebieden, 100-jaarsaandachtsgebieden, beschermingszone oppervlaktewaterwinning, en met ingang van voorjaar 2021 ook voor boringsvrije zones.

Voor de strategische grondwatervoorraad gelden instructieregels voor ruimtelijke plannen, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen het kwetsbare en het matig kwetsbare deel. Verder worden ondiepe open bodemenergiesystemen hier in principe alleen vergund in het eerste watervoerende pakket. Voor gesloten bodemenergiesystemen is er nog geen dieptebeperking. Daarvan gaat de provincie nut en noodzaak onderzoeken met stakeholders. Geothermie is niet wenselijk in de strategische grondwatervoorraad, maar kan onder voorwaarden en in afstemming met het desbetreffende drinkwaterbedrijf acceptabel zijn. Dan wordt mogelijk de aanwijzing als strategische grondwatervoorraad lokaal opgeheven. Via adaptieve aanpak monitoren provincie en drinkwaterbedrijven de ontwikkelingen, zo nodig stelt de provincie strengere bescherming in.

Afstemming: het proces om tot ASV te komen heeft zicht grotendeels voor deze landelijke verkenning afgespeeld. In eerste instantie heeft geen afstemming plaatsgevonden (aanloopperiode), maar wel bij de keuze voor begrenzing van de strategische grondwatervoorraad in het Bodem-, Water- en Milieuplan. De laatste jaren is afstemming sterk toegenomen. Afstemming vindt vooral plaats binnen de provincie en beperkt met gemeenten en RES-regio's. Er is weinig afstemming met de externe sector. De ASV ligt buiten stedelijk gebied. Er is meer begrip voor elkaars belangen ontstaan.

Uitkomst proces

De uitkomsten zijn verankerd in diverse plannen en verordeningen (zoals nu nog Bodem-, Water- en Milieuplan – deze wordt in 2022 vervangen door het Bodem- en Waterprogramma –, Omgevingsvisie en Omgevingsverordening), waarbij diverse stakeholders zijn betrokken. De aanbevelingen vanuit de herijking grondwaterbescherming worden nog beoordeeld voor toepassing binnen de provincie. Het proces van de drinkwaterverkenning heeft, naast een invulling van de strategie, een intensievere samenwerking opgeleverd tussen provincie en de drinkwaterbedrijven, t.a.v. de toekomstige drinkwatervoorziening. Tevens is er meer oog voor het drinkwaterbelang gekomen bij energiecollega’s van de provincie en bij gemeenten.